LAX : ‘หย่อนๆ’ ที่ไม่หย่อนยาน

เคยสงสัยไหมครับว่าทำไมคำว่า relax ที่แปลว่าผ่อนคลาย ถึงมีหน้าตาคล้ายๆ กับคำว่า lax ที่แปลว่าหละหลวม? คำตอบอยู่ในรากศัพท์โบราณชื่อ laxus (ลัก-ซุส) ในภาษาละติน ที่มีความหมายดั้งเดิมว่า “หลวม” หรือ “หย่อน” นั่นเองครับผม รากศัพท์ตัวเล็กๆ นี้แตกหน่อออกไปเป็นคำศัพท์มากมายในภาษาอังกฤษ ซึ่งล้วนมีกลิ่นอายของความ “ไม่ตึง” ซ่อนอยู่

เรามาเริ่มกันที่คำหลักว่า lax กันก่อนเลย

lax (แล็กซ์) เป็นคำคุณศัพท์ (adj.) หมายถึง “หละหลวม, ไม่เข้มงวด, หย่อนยาน” ลองนึกถึงเชือกที่ขึงไว้ไม่ตึงดูนะครับ นั่นแหละครับคือภาพของ lax เลยทีเดียว

• ตัวอย่าง: lax security หมายถึง การรักษาความปลอดภัยที่หละหลวม ไม่เข้มงวด
• ใช้บ่อยกับ: lax standards (มาตรฐานที่หย่อนยาน), lax discipline (วินัยที่หละหลวม)
• คำคล้าย: negligent, remiss

ความ “หลวม” หรือ “หย่อน” นี้ ไม่ได้ใช้กับกฎระเบียบอย่างเดียวนะครับ แต่มันยังเข้าไปอยู่ในร่างกายของเราได้ด้วย และเมื่อความ “หย่อน” เข้าไปอยู่ในทางการแพทย์ มันก็กลายเป็นคำว่า laxative

laxative (แล็ก-ซะ-ทีฟ) เป็นคำนาม (n.) หมายถึง “ยาระบาย” หรือยาที่ช่วยทำให้ระบบขับถ่ายของเรา “คล่องตัว” หรือ “หลวม” ขึ้นนั่นเองครับผม นอกจากนี้ยังมีคำว่า laxity (แล็ก-ซิ-ตี้) ที่เป็นคำนามหมายถึง “ความหย่อน, ความหละหลวม” อีกด้วย

• ตัวอย่าง: The doctor suggested a mild laxative. (คุณหมอแนะนำยาระบายชนิดอ่อน)
• คำคล้าย: purgative, cathartic

แต่ถ้าเราเอาคำว่า re- ที่แปลว่า “กลับ” มาวางไว้ข้างหน้า lax ความหมายจะเปลี่ยนไปในทางที่ดีขึ้นทันที

การ “กลับไปสู่ความหย่อน” หรือ re + lax ก็คือการ “ผ่อนคลาย” นั่นเองครับ

relax (รี-แล็กซ์) เป็นคำกริยา (v.) ที่เราคุ้นเคยกันดี แปลว่า “พักผ่อน, ผ่อนคลาย” ทำให้ร่างกายและจิตใจกลับสู่สภาวะ “หย่อน” ไม่ตึงเครียดนั่นเองครับผม คำนี้ยังแตกหน่อไปเป็น relaxation (n.) การพักผ่อน และ relaxant (n.) ยาคลายกล้ามเนื้อ ได้อีกด้วย

• ตัวอย่าง: You should relax and not worry so much. (ควรจะพักผ่อนบ้าง ไม่ต้องกังวลมากนัก)
• ใช้บ่อยกับ: sit back and relax, relax the rules (ผ่อนปรนกฎ)
• คำคล้าย: rest, unwind

มีคำศัพท์อีกกลุ่มที่มาจากราก laxus เหมือนกัน แต่หน้าตาเปลี่ยนไปจนจำแทบไม่ได้ เรามาลองใช้จินตนาการสร้างภาพในหัวเพื่อจำคำเหล่านี้กันดีกว่าครับ

lassitude (แลส-สิ-จูด) เป็นคำนาม (n.) หมายถึง “ความอ่อนเพลีย, ความเหนื่อยล้า, ความเฉื่อยชา” เหมือนร่างกายมัน “หย่อน” จนไม่อยากทำอะไร

เทคนิคช่วยจำ: ลองนึกภาพ lassitude ให้เสียงคล้ายๆ “lazy dude” (เล-ซี่-ดู๊ด) หรือพ่อหนุ่มขี้เกียจดูสิครับ…ก็ได้ พ่อหนุ่มคนนี้จะอยู่ในสภาพอ่อนเพลีย เฉื่อยชาตลอดเวลา นั่นแหละครับ

อาการของ lassitudeตัวอย่าง: A feeling of lassitude washed over him after the long journey. (ความรู้สึกอ่อนเพลียเข้าครอบงำเขาหลังจากการเดินทางอันยาวนาน)

จากความรู้สึกหย่อนๆ ในร่างกาย เรามาดูการ “ปล่อย” หรือ “หย่อน” อะไรบางอย่างให้คนอื่นใช้กันบ้าง
lease (ลีส) และ leash (ลีช) สองคำนี้ก็มาจากรากเดียวกันครับ
lease (n./v.) แปลว่า “สัญญาเช่า, ให้เช่า”

เทคนิคช่วยจำ: เสียงของ lease คล้ายกับคำว่า “leave” (ลีฟ) ที่แปลว่า “ทิ้งไว้, ปล่อยไว้” การให้เช่าก็เหมือนเรา “ปล่อย” บ้านหรือห้องไว้ให้คนอื่นใช้ชั่วคราวแลกกับค่าเช่า
ตัวอย่าง: They signed a two-year lease on the house. (พวกเขาเซ็นสัญญาเช่าบ้านหลังนั้นเป็นเวลาสองปี)

leash (n.) แปลว่า “สายจูง”
เทคนิคช่วยจำ: leash คือสิ่งที่เราใช้ควบคุม แต่ก็ต้อง “ปล่อย” หรือ “คลาย” ให้มัน “หย่อน” พอที่สุนัขจะเดินได้อย่างอิสระในระดับหนึ่ง
ตัวอย่าง: Please keep your dog on a leash. (กรุณาจูงสุนัขด้วยสายจูง)

สุดท้าย จากเรื่องการควบคุมสุนัข มาสู่เรื่องการควบคุมสิทธิ์ในทางกฎหมายกันบ้าง
laches (แลช-เชส) เป็นคำนาม (n.) ที่ใช้ในทางกฎหมาย หมายถึง “การปล่อยปละละเลยไม่ใช้สิทธิ์ของตนตามเวลาอันควร” จนทำให้เสียสิทธิ์นั้นไป

เทคนิคช่วยจำ: laches ฟังดูคล้ายๆ คำว่า “lacks” (แล็คส์) ที่แปลว่า “ขาด” คนที่มี laches ก็คือคนที่ “ขาด” ความกระตือรือร้นที่จะรักษาสิทธิ์ของตัวเอง ปล่อยเวลาให้ล่วงเลยไปอย่าง “หย่อนยาน”
ตัวอย่าง: The court denied his claim based on the doctrine of laches. (ศาลปฏิเสธคำร้องของเขาโดยอาศัยหลักการเรื่องการละเลยไม่ใช้สิทธิ์ตามเวลาอันควร)

lessor (เลส-ซอร์) เป็นคำนาม (n.) หมายถึง “ผู้ให้เช่า” หรือ “เจ้าของอสังหาริมทรัพย์ที่ให้เช่า” เชื่อมโยงกับ lease: ถ้า lease คือการ “ปล่อย” ให้เช่า lessor ก็คือคนที่ “ปล่อย” หรือ “ให้” สิทธิ์ในการใช้ทรัพย์สินนั้นไปชั่วคราวครับ
ตัวอย่าง: The lessor is responsible for major repairs to the property. (ผู้ให้เช่ามีหน้าที่รับผิดชอบการซ่อมแซมใหญ่ของทรัพย์สิน)

lush (ลัช) เป็นคำคุณศัพท์ (adj.) หมายถึง “อ่อนนุ่มและฉ่ำน้ำ” (tender and full of juice) เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: ลองนึกถึงพืชพรรณที่ lush ดูสิครับ มันจะดูอุดมสมบูรณ์ เขียวชอุ่ม ใบไม้จะดู “หย่อน” คล้อยลงมาอย่างนุ่มนวล ไม่แข็งกระด้าง หรือผลไม้ที่ lush ก็จะดูฉ่ำน้ำ เนื้อนุ่ม “ไม่แน่น” หรือ “ไม่แข็ง” ครับ
ตัวอย่าง: The rainforest was full of lush vegetation. (ป่าฝนเต็มไปด้วยพืชพรรณที่เขียวชอุ่ม)

รากศัพท์ที่ซ่อนเร้นและมีคำอุปสรรค
คราวนี้มาดูคำที่รากศัพท์ lax ซ่อนรูปไป และมีคำอุปสรรค (prefix) มาช่วยเปลี่ยนความหมายกันบ้างครับ

delay (ดิ-เลย์) เป็นคำกริยา (v.) หมายถึง “เลื่อนออกไป, ทำให้ช้าลง” และเป็นคำนาม (n.) หมายถึง “การล่าช้า”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: คำว่า de- ในที่นี้ทำหน้าที่เป็นตัวเน้นความหมาย (intensive) เมื่อรวมกับ lay (ซึ่งมาจาก lax ที่แปลว่า “หลวม” หรือ “ปล่อย”) ก็จะหมายถึงการ “ปล่อย” หรือ “ผ่อน” เวลาออกไป ทำให้สิ่งต่างๆ “หย่อน” หรือ “ช้า” ลง ไม่กระชับ ไม่ทันเวลา
ตัวอย่าง: The flight was delayed due to bad weather. (เที่ยวบินล่าช้าเนื่องจากสภาพอากาศไม่ดี)

disrelish (ดิส-เรล-ลิช) เป็นคำกริยา (v.) หมายถึง “ไม่ชอบ, ไม่ยินดี”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: คำว่า dis- หมายถึง “การกลับกัน” หรือ “ตรงกันข้าม” ส่วน relish (ซึ่งมาจากราก lax ที่แปลว่า “ปล่อย” หรือ “คลาย”) ในที่นี้หมายถึง “ความเอร็ดอร่อย, ความเพลิดเพลิน” ดังนั้น disrelish จึงหมายถึง “ไม่เพลิดเพลิน” หรือ “ไม่ชอบ” เหมือนกับว่าความสนใจหรือความพึงพอใจมัน “หย่อน” ลงไป
ตัวอย่าง: He expressed his disrelish for spicy food. (เขาแสดงออกว่าไม่ชอบอาหารรสเผ็ด)

relay (รี-เลย์) เป็นคำกริยา (v.) หมายถึง “ถ่ายทอด, ส่งต่อ” หรือ “ส่งสัญญาณ”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: คำว่า re- หมายถึง “กลับ” หรือ “อีกครั้ง” ส่วน lay (จาก lax) หมายถึง “ปล่อย” หรือ “วาง” เดิมที relay หมายถึงการ “ปล่อย” หรือ “วาง” ม้าสำรองไว้ตามจุดต่างๆ เพื่อสับเปลี่ยนในการเดินทางไกล เหมือนการ “ผ่อน” แรงม้าตัวเดิมแล้วใช้ตัวใหม่แทน ปัจจุบันใช้กับการส่งต่อข้อมูลหรือข่าวสาร
ตัวอย่าง: Please relay this message to your team. (กรุณาส่งข้อความนี้ต่อไปยังทีมของคุณ)

release (รี-ลีส) เป็นคำกริยา (v.) หมายถึง “ปล่อย, ปลดปล่อย” และเป็นคำนาม (n.) หมายถึง “การปล่อย, การปลดปล่อย”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: คำว่า re- หมายถึง “กลับ” หรือ “อีกครั้ง” และ lease (จาก lax) หมายถึง “ปล่อย” หรือ “คลาย” ดังนั้น release จึงหมายถึงการ “ปล่อยกลับ” หรือ “คลายออก” จากการถูกกักขังหรือควบคุม
ตัวอย่าง: The company will release a new product next month. (บริษัทจะออกผลิตภัณฑ์ใหม่ในเดือนหน้า)
คำคล้าย: free, liberate

sublease (ซับ-ลีส) เป็นคำนาม (n.) หรือคำกริยา (v.) หมายถึง “การให้เช่าช่วง” หรือ “ให้เช่าช่วง”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: คำว่า sub- หมายถึง “ภายใต้” หรือ “รองลงมา” เมื่อรวมกับ lease (การให้เช่า) จึงหมายถึงการให้เช่าต่อจากผู้เช่าเดิม เหมือนเป็นการ “ปล่อย” สิทธิ์ในการใช้ทรัพย์สินต่อ “ภายใต้” สัญญาเช่าเดิม
ตัวอย่าง: He decided to sublease his apartment while he was traveling. (เขาตัดสินใจให้เช่าช่วงอพาร์ตเมนต์ของเขาขณะเดินทาง)

คำนี้เป็นคำที่น่าสนใจมากครับ เพราะมันแสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของรากศัพท์ lax ในภาษาอื่น

laissez-faire (เล-เซ-แฟร์) เป็นวลีภาษาฝรั่งเศสที่หมายถึง “ปล่อยให้ทำตามสบาย” หรือ “ไม่แทรกแซง”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: laissez มาจากกริยา laisser ที่แปลว่า “ปล่อย” หรือ “อนุญาต” (ซึ่งมีรากมาจาก lax) ส่วน faire แปลว่า “ทำ” ดังนั้น laissez-faire จึงหมายถึง “ปล่อยให้ทำ” หรือ “ปล่อยให้เป็นไป” โดยไม่มีการควบคุมหรือกฎเกณฑ์ที่ “เข้มงวด” หรือ “ตึง” เกินไป
ตัวอย่าง: Many economists advocate for a laissez-faire approach to the market. (นักเศรษฐศาสตร์หลายคนสนับสนุนแนวคิดแบบ laissez-faire ต่อตลาด)

late (เลท) เป็นคำคุณศัพท์ (adj.) หมายถึง “สาย, ล่าช้า”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: การ late คือการที่เวลา “หย่อน” หรือ “หลวม” จากกำหนดการที่ควรจะเป็นครับ
ตัวอย่าง: He was late for the meeting. (เขามาประชุมสาย)

slack (สแล็ค) เป็นคำคุณศัพท์ (adj.) หมายถึง “หย่อน, หลวม, ไม่เข้มงวด”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: คำนี้เป็นคำพ้องความหมายโดยตรงกับ lax เลยครับ และยังแตกเป็น slacken (ทำให้หย่อนลง) และ slacker (คนขี้เกียจ, คนที่ทำงานหย่อนยาน)
ตัวอย่าง: The rope went slack. (เชือกหย่อนลง)

slake (สเลค) เป็นคำกริยา (v.) หมายถึง “ดับ (กระหาย), บรรเทา (ความอยาก)”
เชื่อมโยงกับ “หลวม/หย่อน”: การ slake ความกระหายก็เหมือนการ “ผ่อนคลาย” หรือ “คลาย” ความตึงเครียดของร่างกายที่เกิดจากความกระหายนั้นลงไป ทำให้รู้สึก “สบาย” หรือ “หย่อน” ลง
ตัวอย่าง: A cold drink helped to slake his thirst. (เครื่องดื่มเย็นๆ ช่วยดับความกระหายของเขาได้)

จากที่เราเคยเจอคำว่า lassitude (ความอ่อนเพลีย) ไปแล้วนะครับ คำนี้มีความเชื่อมโยงกับรากศัพท์ langu ซึ่งก็มีความหมายคล้ายๆ กับ lax คือ “อ่อนแอ, อ่อนเพลีย, เฉื่อยชา” ครับ

จะเห็นได้ว่ารากศัพท์ lax ตัวเดียว สามารถพาเราไปสำรวจคำศัพท์มากมายที่มีความหมายเกี่ยวเนื่องกับความ “หลวม” “หย่อน” “ผ่อนคลาย” หรือ “ไม่ตึง” ได้อย่างน่าทึ่งเลยใช่ไหมครับ การรู้รากศัพท์แบบนี้ช่วยให้เราเข้าใจความหมายของคำศัพท์ใหม่ๆ ได้ง่ายขึ้นเยอะเลยครับ